Ο χορός
Ο Ψελλός, καθηγητής και ιστορικός του 11ου αιώνα, παραπονιέται γιατί οι μαθητές του – μεταξύ των οποίων και ο γιος του – συχνάζουν στους μίμους και τους χορευτές περισσότερο από όσο συχνάζουν στη σχολή του.
Μπομπονάρια, χοροί με ρυθμό από κουδουνάκια δεμένα στα πόδια και τα χέρια των χορευτών. Στη Βενετία, πόλη βυζαντινή, ξαναβρίσκονται αυτοί οι χοροί με την ονομασία μομανάρια.
Μετά το βάπτισμα οι παρευρισκόμενοι σχημάτιζαν κύκλο χορεύοντας γύρω από την κολυμβήθρα τραγουδώντας τροπάρια.
Γοτθικές Εορτές. Κατά το τέλος του 4ου αιώνα εμφανίζονται οι χορευτικές αυτές εορτές, μετά τη νίκη επί των Γότθων, για ανάμνησή της. Γίνονται στις 5 Φεβρουαρίου, μεταξύ Χριστουγέννων και Θεοφανείων. Κορύφωμα της γιορτής είναι ένας χορός 4 ατόμων, 2 Βένετοι και 2 Πράσινοι, που φορούν γοτθικά κοστούμια, περικεφαλαίες, κρατούν σπαθιά και ασπίδες. Ο χορός αυτός μπήκε στα ανάκτορα με την ευκαιρία των γευμάτων στην “αίθουσα των 16 κρεββατιών”. Αυτή βρισκόταν κοντά στον Ιππόδρομο, “ήταν ιδιαίτερα πολυτελής. Εκεί, ο προεξάρχων του χορού και οι βοηθοί του χορογραφούσαν έναν “στρατό” χορευτών. Για μουσική είχαν λαούτα. Ηταν χορός κυκλικός, τρεις χοροί γύρω από το αυτοκρατορικό κρεββάτι (κρεββάτι όπου τρώνε, ανάκλιντρο) τοποθετημένο πάνω σε ένα βάθρο. Συγχρόνως τραγουδούσαν άσματα προς τον βασιλέα, “νικητή των αθέων, των εχθρών, ζωή, φως και φρουρό του λαού”.
Το “δείπνο των δέκα παρθένων” του Μεθοδου κατέληγε σε χορό εκτελούμενο από νέες της Κωνσταντινούπολης.
Αυτοκράτορες και χορός
Ο ιστορικός Νικήτας περιγράφει με αποτροπιασμό τον Ανδρόνικο τον 1ο (1183-1185), τελευταίο αυτοκράτορα της δυναστείας των Κομνηνών, καθώς διασκεδάζει εν μέσω πορνών με χορούς και τραγούδια.
Οι εικονοκλάστες αυτοκράτορες τον 7ο αιώνα επαναφέρουν τους μίμους και χορευτές, οι οποίοι γελοιοποιούν τους εικονολάτρες μοναχούς.
Χοροί νάνων, τρελών και γελωτοποιών της αυλής, με τον αυτοκράτορα (Δενδερης με τον Θεόφιλο, Ρωμανός Βοϊλας με τον Κωνσταντίνο Μονομάχο).
Βιβλίο του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου “Εκθεσις της βασιλείου τάξεως”, όπου περιγράφονται τελετές χορευτικές.
Ο Θεοφύλακτος Λεκαπηνός ήταν ο πρώτος που έβαλε τον χορό μέσα στην Αγία Σοφία, μέσω των χορευτικών δραμάτων, κυρίως πανηγυρικών των αγίων. Ο Σκυλίτσης αντέδρασε αρνητικά.
Ο Αλέξιος 3ος οργάνωσε το 1204 ένα ταξίδι με την βασιλική θαλαμηγό, όπου παρακολούθησε με την αυλή του θεάματα, συναυλίες, χορούς, μέχρι το ανάκτορο των Βλαχερνών.
Οι σταυροφόροι του 1204 άφησαν στους Βυζαντινούς το καρναβάλι με τους χορούς του. Το περιγράφει ο Luitprand, επίσκοπος Κρεμόνας, πρέσβυς στην Κωνσταντινούπολη, που είδε το καρναβάλι και το περιγράφει το 968.
Η Θεοδώρα
Προκόπιος, ιστορικός της εποχής του Ιουστινιανού (518-565) έγραψε με λύσσα κατά της Θεοδώρας.
Εκκλησία και χορός
Ο Χρυσόστομος καταδικάζει τη μουσική και το χορό, αλλά συνιστά το τραγούδι.
Ο Βασίλειος της Καισαρείας βρίσκει στον χορό εκπαιδευτικές αρετές. Προτρέπει να κάνουμε χορούς στη γη όπως οι άγγελοι στον ουρανό.
Ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός, επίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως 380-382, δεν καταδικάζει τον χορό. Στο ποίημα De vita sua συνιστά στον Ιουλιανό να μιμηθεί τους χορούς του βασιλέα Δαυίδ, άσκηση πίστης άξια ενός αυτοκράτορα.
Ο Ιουστίνος, θείος του Ιουστινιανού, απαγορεύει στους ηθοποιούς και τους χορευτές στις αρχές του 4ου αιώνα να μεταμφιέζονται σε κληρικούς.
Σύνοδοι που καταδικάζουν το χορό – Αγκύρας, Λαοδικίας, Κωνσταντινουπόλεως.
Σύνοδος του 572 καταδικάζει τους χορούς μεταμφιεσμένων.
Σύνοδος του 692 αφορίζει μίμους, χορευτές και ηθοποιούς, και απαγορεύει τα θεάματα στους μοναχούς και τους κληρικούς.
Οι Ζωναράς και Βαλσάμων βρίσκουν ότι η Σύνοδος του 692 ήταν πολύ ελαστική γιατί δεν καταδικάζει τους μίμους αλλά μόνο τις άσεμνες κινήσεις των γυναικών ηθοποιών.
Καταδικάζονται οι καλένδες, γιορτές τις πρώτες ημέρες του κάθε μήνα.
Ο πατριάρχης Φώτιος το 865 αποδίδει την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Ρώσους σε τιμωρία του Θεού επειδή χόρευαν και εμιμούντο μέσα στις εκκλησίες.
Ο Θεσσαλονίκης Ευστάθιος (διδάσκαλος ρυθμικής, αρμονίας, μουσικής και ρητορικής στο πανεπιστήμιο) κατηγορεί τους μοναχούς που καλούν στα γεύματά τους ακροβάτες και χορευτές. Ο Θεόδωρος Πρόδρομος το ίδιο.
Το 955 ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος υποδέχεται τη πριγκίπισσα Ολγα της Ρωσσίας, χήρα του πρίγκηπα Ιγκόρ, και οργανώνει μέσα στην Αγία Σοφία μια τελετή. Την 8η Σεπτεμβρίου, εισόδια της Θεοτόκου, οι κληρικοί ντυμένοι άγγελοι μιμούνται και χορεύουν, αναπαριστώντας τον των αγγέλων χορόν.